Έρχεται η επισιτιστική κρίση όλων των εποχών!

Οι ρωσικές εχθροπραξίες στην Ουκρανία εμποδίζουν τα σιτηρά να φύγουν από το «καλάθι του κόσμου» και κάνουν τα τρόφιμα πιο ακριβά σε όλο τον κόσμο, απειλώντας να επιδεινώσουν τις ελλείψεις, την πείνα και την πολιτική αστάθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Μαζί, η Ρωσία και η Ουκρανία εξάγουν σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου σιταριού και κριθαριού, περισσότερο από το 70% του ηλιελαίου της και είναι μεγάλοι προμηθευτές καλαμποκιού. Η Ρωσία είναι ο κορυφαίος παγκόσμιος παραγωγός λιπασμάτων .

Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων ήδη ανέβαιναν και ο πόλεμος έκανε τα πράγματα χειρότερα, εμποδίζοντας περίπου 20 εκατομμύρια τόνους ουκρανικών σιτηρών να φτάσουν στη Μέση Ανατολή, στη Βόρεια Αφρική και σε μέρη της Ασίας.

Εβδομάδες διαπραγματεύσεων για ασφαλείς διαδρόμους για την έξοδο σιτηρών από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας έχουν σημειώσει μικρή πρόοδο, με τον επείγοντα χαρακτήρα να αυξάνεται καθώς φτάνει η καλοκαιρινή περίοδος συγκομιδής.

«Αυτό πρέπει να συμβεί τους επόμενους δύο μήνες ή θα είναι φρικτό», είπε η Άννα Ναγκούρνεϊ, η οποία σπουδάζει διαχείριση κρίσεων στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Άμχερστ και είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Σχολής Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου.

Λέει ότι 400 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βασίζονται σε ουκρανικές προμήθειες τροφίμων. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ προβλέπει ότι έως και 181 εκατομμύρια άνθρωποι σε 41 χώρες θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν επισιτιστική κρίση ή χειρότερα επίπεδα πείνας φέτος.

• ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ;

Συνήθως, το 90% του σιταριού και άλλων σιτηρών από τα χωράφια της Ουκρανίας αποστέλλονται στις παγκόσμιες αγορές δια θαλάσσης, αλλά έχουν συγκρατηθεί από τους ρωσικούς αποκλεισμούς στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας.

Κάποια σιτηρά αναδρομολογούνται μέσω της Ευρώπης σιδηροδρομικώς, οδικώς και μέσω των ποταμιών, αλλά η ποσότητα είναι μια σταγόνα στον κάδο σε σύγκριση με τις θαλάσσιες διαδρομές. Οι αποστολές υποστηρίζονται επίσης επειδή τα περιτυπώματα των σιδηροδρόμων της Ουκρανίας δεν ταιριάζουν με αυτά των γειτόνων της στα δυτικά.

Ο αναπληρωτής υπουργός Γεωργίας της Ουκρανίας, Markian Dmytrasevych, ζήτησε από τους νομοθέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βοήθεια για την εξαγωγή περισσότερων σιτηρών , συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης της χρήσης ενός ρουμανικού λιμανιού στη Μαύρη Θάλασσα, της κατασκευής περισσότερων τερματικών σταθμών φορτίου στον ποταμό Δούναβη και της μείωσης της γραφειοκρατίας για τη διέλευση εμπορευμάτων στα πολωνικά σύνορα .

Αλλά αυτό σημαίνει ότι το φαγητό είναι ακόμα πιο μακριά από αυτούς που το χρειάζονται.

«Τώρα πρέπει να κάνεις όλη την Ευρώπη για να επιστρέψεις στη Μεσόγειο. Πραγματικά έχει προσθέσει ένα απίστευτο κόστος στα ουκρανικά σιτηρά», δήλωσε ο Joseph Glauber, ανώτερος ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας για την Πολιτική Τροφίμων στην Ουάσιγκτον.

Η Ουκρανία μπόρεσε να εξάγει μόνο 1,5 έως 2 εκατομμύρια τόνους σιτηρών το μήνα μετά τον πόλεμο, από πάνω από 6 εκατομμύρια τόνους που διαθέτει, δήλωσε ο Glauber, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ.

Ούτε τα ρωσικά σιτηρά δεν βγαίνουν. Η Μόσχα υποστηρίζει ότι οι δυτικές κυρώσεις στις τραπεζικές και ναυτιλιακές της βιομηχανίες καθιστούν αδύνατη τη Ρωσία να εξάγει τρόφιμα και λιπάσματα και τρομάζουν τις ξένες ναυτιλιακές εταιρείες από το να τα μεταφέρουν. Ρώσοι αξιωματούχοι επιμένουν να αρθούν οι κυρώσεις για να φτάσει το σιτάρι στις παγκόσμιες αγορές .

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και άλλοι δυτικοί ηγέτες λένε, ωστόσο, ότι οι κυρώσεις δεν αγγίζουν τα τρόφιμα.

• ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΠΛΕΥΡΕΣ;

Η Ουκρανία κατηγόρησε τη Ρωσία ότι βομβαρδίζει γεωργικές υποδομές, καίει χωράφια, κλέβει σιτηρά και προσπαθεί να τα πουλήσει στη Συρία αφού ο Λίβανος και η Αίγυπτος αρνήθηκαν να το αγοράσουν. Δορυφορικές εικόνες που τραβήχτηκαν στα τέλη Μαΐου από τη Maxar Technologies δείχνουν πλοία με ρωσική σημαία σε λιμάνι της Κριμαίας να φορτώνονται με σιτηρά και στη συνέχεια να ελλιμενίζονται στη Συρία με ανοιχτές τις καταπακτές τους.

Ο Ουκρανός πρόεδρος Volodymyr Zelenskyy λέει ότι η Ρωσία έχει προκαλέσει παγκόσμια επισιτιστική κρίση. Η Δύση συμφωνεί, με αξιωματούχους όπως ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel και ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Antony Blinken να λένε ότι η Ρωσία εξοπλίζει τα τρόφιμα .

Η Ρωσία λέει ότι οι εξαγωγές μπορούν να επαναληφθούν μόλις η Ουκρανία αφαιρέσει τις νάρκες στη Μαύρη Θάλασσα και τα πλοία που φθάνουν μπορούν να ελεγχθούν για όπλα.

Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ υποσχέθηκε ότι η Μόσχα δεν θα «καταχραστεί» το ναυτικό της πλεονέκτημα και «θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσει ότι τα πλοία μπορούν να φύγουν από εκεί ελεύθερα».

Ουκρανοί και δυτικοί αξιωματούχοι αμφιβάλλουν για τη δέσμευση. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε αυτή την εβδομάδα ότι μπορεί να είναι δυνατή η δημιουργία ασφαλών διαδρόμων χωρίς την ανάγκη εκκαθάρισης θαλάσσιων ναρκών επειδή είναι γνωστή η τοποθεσία των εκρηκτικών μηχανισμών.

Ωστόσο, θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν άλλα ερωτήματα, όπως το εάν οι ασφαλιστές θα παρέχουν κάλυψη για τα πλοία.

Ο Ντμίτρασεβιτς είπε στους υπουργούς Γεωργίας της ΕΕ αυτή την εβδομάδα ότι η μόνη λύση είναι να νικήσουμε τη Ρωσία και να ξεμπλοκάρουμε τα λιμάνια: «Κανένα άλλο προσωρινό μέτρο, όπως οι ανθρωπιστικοί διάδρομοι, δεν θα αντιμετωπίσει το ζήτημα».

• ΠΩΣ ΦΤΑΣΑΜΕ ΩΣ ΕΔΩ?

Οι τιμές των τροφίμων αυξάνονταν πριν από την εισβολή, λόγω παραγόντων όπως οι κακές καιρικές συνθήκες και η κακή σοδειά, μειώνοντας τις προμήθειες, ενώ η παγκόσμια ζήτηση ανέκαμψε έντονα από την πανδημία COVID-19.

Ο Glauber ανέφερε την κακή συγκομιδή σιταριού πέρυσι στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά και μια ξηρασία που έπληξε τις αποδόσεις σόγιας στη Βραζιλία. Επίσης, επιδεινούμενο από την κλιματική αλλαγή , το Κέρας της Αφρικής αντιμετωπίζει μια από τις χειρότερες ξηρασίες των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, ενώ ένα κύμα καύσωνα που καταρρέει ρεκόρ στην Ινδία τον Μάρτιο μείωσε τις αποδόσεις σιταριού .

Αυτό, μαζί με το αυξανόμενο κόστος για τα καύσιμα και τα λιπάσματα, εμπόδισε άλλες μεγάλες χώρες παραγωγής σιτηρών να καλύψουν τα κενά .

• ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΔΥΣΚΟΛΟ;

Η Ουκρανία και η Ρωσία εξάγουν κυρίως βασικά προϊόντα σε αναπτυσσόμενες χώρες που είναι πιο ευάλωτες σε αυξήσεις κόστους και ελλείψεις.

Χώρες όπως η Σομαλία, η Λιβύη, ο Λίβανος, η Αίγυπτος και το Σουδάν εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το σιτάρι, το καλαμπόκι και το ηλιέλαιο από τα δύο αντιμαχόμενα έθνη.

«Το βάρος επωμίζονται οι πολύ φτωχοί», είπε ο Glauber. «Αυτή είναι μια ανθρωπιστική κρίση, δεν υπάρχει αμφιβολία».

Εκτός από την απειλή της πείνας, οι αυξανόμενες τιμές των τροφίμων κινδυνεύουν από πολιτική αστάθεια σε τέτοιες χώρες. Ήταν μια από τις αιτίες της Αραβικής Άνοιξης και υπάρχουν ανησυχίες για επανάληψη.

Οι κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών πρέπει είτε να αφήσουν τις τιμές των τροφίμων να αυξηθούν είτε να επιδοτήσουν το κόστος, είπε ο Glauber. Μια μέτρια ευημερούσα χώρα όπως η Αίγυπτος, ο κορυφαίος εισαγωγέας σιταριού στον κόσμο, μπορεί να αντέξει οικονομικά να απορροφήσει υψηλότερο κόστος τροφίμων, είπε.

«Για φτωχές χώρες όπως η Υεμένη ή χώρες στο Κέρας της Αφρικής — θα χρειαστούν πραγματικά ανθρωπιστική βοήθεια», είπε.

Οι τιμές για βασικά είδη όπως το σιτάρι και το μαγειρικό λάδι σε ορισμένες περιπτώσεις υπερδιπλασιάζονται, ενώ εκατομμύρια ζώα που χρησιμοποιούν οι οικογένειες για το γάλα και το κρέας έχουν πεθάνει. Στο Σουδάν και την Υεμένη, η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας ήρθε στην κορυφή των ετών εσωτερικών κρίσεων.

Η UNICEF προειδοποίησε για μια «έκρηξη παιδικών θανάτων» εάν ο κόσμος επικεντρωθεί μόνο στον πόλεμο στην Ουκρανία και δεν ενεργήσει. Οι υπηρεσίες του ΟΗΕ υπολόγισαν ότι περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι στη Σομαλία αντιμετωπίζουν «καταστροφική πείνα και πείνα», περίπου 18 εκατομμύρια Σουδανοί θα βιώσουν οξεία πείνα μέχρι τον Σεπτέμβριο και 19 εκατομμύρια Υεμενίτες αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια φέτος.

Οι τιμές του σιταριού έχουν αυξηθεί σε ορισμένες από αυτές τις χώρες έως και 750%.

«Γενικά, όλα έχουν γίνει ακριβά. Είτε πρόκειται για νερό, είτε για φαγητό, είναι σχεδόν αδύνατο», είπε ο Justus Liku, σύμβουλος επισιτιστικής ασφάλειας στην ομάδα βοήθειας CARE, μετά την επίσκεψη στη Σομαλία πρόσφατα.

Ο Liku είπε ότι ένας πωλητής που πουλούσε μαγειρεμένα τρόφιμα «δεν είχε λαχανικά ή ζωικά προϊόντα. Χωρίς γάλα, χωρίς κρέας. Ο καταστηματάρχης μας έλεγε ότι είναι εκεί μόνο για να είναι εκεί».

Στον Λίβανο, τα αρτοποιεία που συνήθιζαν να έχουν πολλά είδη πλακέ ψωμιού τώρα πωλούν μόνο βασικά λευκά πίτα για να διατηρήσουν το αλεύρι.

• ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ;

Για εβδομάδες, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες προσπαθούσε να εξασφαλίσει μια συμφωνία για να ξεμπλοκάρει τις ρωσικές εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων και να επιτρέψει στην Ουκρανία να μεταφέρει εμπορεύματα από το βασικό λιμάνι της Οδησσού. Αλλά η πρόοδος ήταν αργή.

Στο μεταξύ, μια τεράστια ποσότητα σιτηρών έχει κολλήσει σε ουκρανικά σιλό ή σε φάρμες. Και έρχονται κι άλλα — η συγκομιδή χειμερινού σιταριού στην Ουκρανία ξεκινά σύντομα, ασκώντας μεγαλύτερη πίεση στις εγκαταστάσεις αποθήκευσης, παρόλο που ορισμένα χωράφια είναι πιθανό να παραμείνουν ασυλλόγιστα και λόγω των μαχών.

Ο Serhiy Hrebtsov δεν μπορεί να πουλήσει το βουνό με σιτηρά στο αγρόκτημά του στην περιοχή Donbas επειδή οι συγκοινωνιακές συνδέσεις έχουν διακοπεί. Οι σπάνιοι αγοραστές σημαίνουν ότι οι τιμές είναι τόσο χαμηλές που η γεωργία δεν είναι βιώσιμη.

«Υπάρχουν κάποιες επιλογές για πώληση, αλλά είναι σαν να το πετάμε», είπε.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν λέει ότι εργάζεται με ευρωπαίους εταίρους σε ένα σχέδιο για την κατασκευή προσωρινών σιλό στα σύνορα της Ουκρανίας , συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας, μια λύση που θα αντιμετωπίζει επίσης τα διαφορετικά περιμετρικά σιδηροδρομικών γραμμών μεταξύ Ουκρανίας και Ευρώπης.

Η ιδέα είναι ότι τα σιτηρά μπορούν να μεταφερθούν στα σιλό και στη συνέχεια «στα αυτοκίνητα στην Ευρώπη και να τα βγάλουν στον ωκεανό και να τα μεταφέρουν σε όλο τον κόσμο. Αλλά παίρνει χρόνο», είπε σε ομιλία του την Τρίτη.

Ο Ντμίτρασεβιτς είπε ότι η χωρητικότητα αποθήκευσης σιτηρών της Ουκρανίας μειώθηκε κατά 15 εκατομμύρια σε 60 εκατομμύρια τόνους αφού τα ρωσικά στρατεύματα κατέστρεψαν σιλό ή κατέλαβαν τοποθεσίες στα νότια και τα ανατολικά.

• ΤΙ ΚΟΣΤΙΖΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ;

Η παγκόσμια παραγωγή σιταριού, ρυζιού και άλλων σιτηρών αναμένεται να φτάσει τους 2,78 δισεκατομμύρια τόνους το 2022, μειωμένη κατά 16 εκατομμύρια τόνους σε σχέση με το προηγούμενο έτος — η πρώτη μείωση σε τέσσερα χρόνια, δήλωσε ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ.

Οι τιμές του σιταριού αυξήθηκαν κατά 45% τους πρώτους τρεις μήνες του έτους σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με τον δείκτη τιμών σιταριού του FAO. Το φυτικό έλαιο έχει σημειώσει άλμα 41%, ενώ οι τιμές της ζάχαρης, του κρέατος, του γάλακτος και των ψαριών αυξήθηκαν επίσης διψήφια.

Οι αυξήσεις τροφοδοτούν ταχύτερο πληθωρισμό παγκοσμίως, καθιστούν τα παντοπωλεία πιο ακριβά και αυξάνουν το κόστος για τους ιδιοκτήτες εστιατορίων, οι οποίοι αναγκάστηκαν να αυξήσουν τις τιμές.

Ορισμένες χώρες αντιδρούν προσπαθώντας να προστατεύσουν τις εγχώριες προμήθειες. Η Ινδία έχει περιορίσει τις εξαγωγές ζάχαρης και σιταριού, ενώ η Μαλαισία διέκοψε τις εξαγωγές ζωντανών κοτόπουλων, ανησυχώντας τη Σιγκαπούρη, η οποία προμηθεύεται το ένα τρίτο των πουλερικών της από τη γείτονά της.

Το Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας για την Πολιτική Τροφίμων λέει ότι εάν οι ελλείψεις τροφίμων αυξηθούν όσο παρατείνεται ο πόλεμος, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερους περιορισμούς στις εξαγωγές που αυξάνουν περαιτέρω τις τιμές.

Μια άλλη απειλή είναι το σπάνιο και δαπανηρό λίπασμα, που σημαίνει ότι τα χωράφια θα μπορούσαν να είναι λιγότερο παραγωγικά καθώς οι αγρότες τσιγκουνεύονται, δήλωσε ο Steve Mathews της Gro Intelligence, μιας εταιρείας γεωργικών δεδομένων και αναλύσεων.

Υπάρχουν ιδιαίτερα μεγάλες ελλείψεις σε δύο από τις κύριες χημικές ουσίες στα λιπάσματα, εκ των οποίων η Ρωσία είναι μεγάλος προμηθευτής.

«Εάν συνεχίσουμε να έχουμε την έλλειψη καλίου και φωσφορικών αλάτων που έχουμε αυτή τη στιγμή, θα δούμε πτώση των αποδόσεων», είπε ο Μάθιους. «Καμία ερώτηση για αυτό τα επόμενα χρόνια».