Νέο ιστορικό εύρημα για την Ξάνθη πέραν των προσδοκιών.
Μετά από σχεδόν 140 χρόνια λήθης, μία κτητορική επιγραφή βρέθηκε πρόσφατα σε υπόγειο της παλιάς πόλης της Ξάνθης. Ο ιδιοκτήτης του χώρου, Απόστολος Χατζηβασιλείου, αναγνωρίζοντας την ιστορική της αξία, μου τη δώρισε με σεβασμό και εμπιστοσύνη, θεωρώντας ότι στα χέρια ενός ιστορικού ερευνητή θα είναι ασφαλέστερη και θα αναδειχθεί όπως της αξίζει.
Η επιγραφή μαρτυρεί το έργο ευποιίας της Χιουσνιγέ Χανούμ (Hüsniye Hanım), κόρης του αειμνήστου μεγάλου ευεργέτη Χατζή Εμίν Αγά (Hacı Emin Ağa), και συνδέεται με την ανέγερση ενός dârü’l-fünûn – δηλαδή ενός σχολείου / Οίκου των Επιστημών και Τεχνών – το έτος 1299 Η. (1881/82 μ.Χ.).
Οθωμανικά (λατινική μεταγραφή).
Merḥûm Hacı Emîn Ağa kerîmesi Hüsniye Ḫanım’ın eser-i ḥayrâtı târîḥi
Bir zen-i pâkîze gelüb bi’l-rızâ
Ṣaḥâ-i adâba ḳoydu numûne
Eazz-i gevherîn eyledi ḥizmet
Târîḥ-i binâ-i dârü’l-fünûn’a
Sene 1299.
Νέα Τουρκικά.
Merhum Hacı Emin Ağa’nın kızı Hüsniye Hanım’ın hayrat eserinin tarihidir.
Temiz kalpli, erdemli bir kadın rızasıyla geldi, edep alanına örnek koydu.
Kıymetli bir cevherle bu hizmeti yaptı.
Mektebin (dârü’l-fünûn’un) inşa tarihi Hicrî 1299’dur (1881/82).
Ελληνικά (Μετάφραση).
«Είναι το έργο ευποιίας της Χουσνιγέ Χανούμ, κόρης του αειμνήστου Χατζή Εμίν Αγά.
Μια αγνή και ενάρετη γυναίκα, με τη θέλησή της, έθεσε υπόδειγμα ευπρέπειας.
Με τον πολυτιμότερο λίθο στήριξε το έργο αυτό.
Η χρονολογία ανέγερσης του σχολείου είναι το έτος 1299 Εγίρας (1881/82 μ.Χ.).»
Η σημασία της επιγραφής.
Η επιγραφή αυτή επιβεβαιώνει ότι η οικογένεια του Χατζή Εμίν Αγά συνέχισε το έργο ευεργεσίας στην Ξάνθη και μετά τον ίδιο. Αποκαλύπτει τον ρόλο της Hüsniye Hanım ως αυτόνομης δωρήτριας, καταγράφει την ύπαρξη σχολείου (dârü’l-fünûn) στην πόλη κατά το 1881/82, εντάσσει την Ξάνθη στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Tanzimat και, τέλος, υπενθυμίζει πως η ιστορία της Ξάνθης εξακολουθεί να κρύβει πολύτιμα τεκμήρια που περιμένουν να αναδειχθούν.
Το πλαίσιο του Tanzimat και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
Η επιγραφή της Hüsniye Hanım αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία όταν ενταχθεί στο ιστορικό πλαίσιο του Tanzimat (1839–1876) και των μεταρρυθμίσεων που ακολούθησαν με το Hatt-ı Hümayun του 1856. Οι Οθωμανοί αναγνώρισαν τότε την ανάγκη για ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα που θα απαντούσε στις προκλήσεις του 19ου αιώνα, προσαρμόζοντας την αυτοκρατορία στο ευρωπαϊκό μοντέλο.
Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκαν τα dârü’l-fünûn, κοσμικά σχολεία επιστημών και τεχνών, σε αντιπαράθεση με τα medrese, όπου η εκπαίδευση είχε κυρίως θρησκευτικό χαρακτήρα. Εμφανίστηκαν τα mekteb-i terakki («σχολεία προόδου»), με σαφή προσανατολισμό στις θετικές επιστήμες, τις ξένες γλώσσες και τις τεχνικές γνώσεις, ενώ παράλληλα δημιουργήθηκαν τα zanaat okulları (σχολεία τεχνών και επαγγελμάτων), που εκπαίδευαν νέους σε χρήσιμες πρακτικές ειδικότητες.
Στη σύγχρονη Τουρκία, η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέσα από τα Fen Lisesi, τα λύκεια θετικών επιστημών, που αποτελούν άμεση εξέλιξη της οθωμανικής μεταρρυθμιστικής παιδείας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ξάνθη το 1882 απέκτησε το δικό της Fen Lisesi χάρη στη δωρεά της Hüsniye Hanım. Η ύπαρξη ενός τέτοιου σχολείου σε μια επαρχιακή πόλη της Θράκης μαρτυρεί το βάθος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης αλλά και την πρόθεση της οικογένειας του Χατζή Εμίν Αγά να προσφέρει στην κοινωνία όχι μόνο πνευματική αλλά και επιστημονική πρόοδο.
Συμπέρασμα – Επίλογος.
Η κτητορική επιγραφή της Hüsniye Hanım, κόρης του Χατζή Εμίν Αγά, που βρέθηκε μετά από δεκαετίες λήθης σε υπόγειο της παλιάς πόλης, αποτελεί μοναδικό τεκμήριο για την ιστορία της Ξάνθης. Δεν φανερώνει μόνο την ευεργεσία μίας οικογένειας, αλλά αποτυπώνει τη μεταμόρφωση της κοινωνίας: την άνοδο της παιδείας, τη σημασία των κοινωφελών έργων (vakıf) και τον ρόλο των γυναικών στην οθωμανική Θράκη του 19ου αιώνα.
Η επιγραφή αυτή, που αναδύεται στο φως της ιστορίας μετά από σχεδόν ενάμιση αιώνα, εμπλουτίζει τη συλλογική μνήμη της Ξάνθης και αναδεικνύει την παράδοςη της ευεργεσίας που χαρακτήρισε την πόλη στην ύστερη Οθωμανική περίοδο. Δεν είναι μόνο ένα άψυχο πέτρινο τεκμήριο· είναι φωνή μνήμης που έρχεται από τα βάθη του χρόνου για να μας υπενθυμίσει την ευεργεσία, την αφοσίωση και την ανιδιοτέλεια.
Ο Χατζή Εμίν Αγά, μεγάλος ευεργέτης της Ξάνθης, και τα παιδιά του άφησαν πίσω τους όχι πλούτη ούτε επιδείξεις, αλλά έργα που έθρεψαν ψυχές και φώτισαν γενιές. Κι όμως, η μνήμη τους κινδύνευσε να σβήσει μέσα στη λήθη, όπως η επιγραφή που έμεινε θαμμένη για 140 χρόνια σε ένα υπόγειο.
Ας είναι αυτή η ανακάλυψη κάλεσμα ευγνωμοσύνης: να μη λησμονούμε εκείνους που πρόσφεραν στο κοινό καλό, να τιμούμε τους ευεργέτες μας, να διδάσκουμε τα ονόματά τους στα παιδιά μας. Γιατί η πόλη που ξεχνά τους ευεργέτες της, χάνει την ψυχή της. Κι η Ξάνθη δεν έχει δικαίωμα να ξεχάσει τον Χατζή Εμίν Αγά και την οικογένειά του. Η ιστορία οφείλει – και πρέπει – να είναι δίκαιη.
Ευχαριστίες.
Στον αξιότιμο Κύριο Σεντάτ Καράνταγη, Θεολόγο του Ισλάμ (Sedat Karadayi Hocamız İlahiyatçı – Müderris).
Hayrullah Satılmış, Nidal Siyam, Zeki Özkan.
Επιμέλεια ιστορικής έρευνας
Γιώργος Φ. Μπατζακίδης Ιστορικός Ερευνητής.
Türkçe.
Hüsniye Hanım’ın Kitabesi
Hacı Emin Ağa’nın Kızı (1881/82).
Beklentilerin Ötesinde: İskeçe için Yeni Bir Tarihî Keşif.
Yaklaşık yüz kırk yıl boyunca unutulmuş olan bir kitabe, geçtiğimiz günlerde Xanthi’nin (İskeçe) eski şehir bölgesinde bir bodrumda bulundu. Mekânın sahibi Apostolos Hatzivasileiou, bu taşın tarihî değerini fark ederek, saygı ve güvenle bana hediye etti. Ona göre, bir tarih araştırmacısının ellerinde bu eser daha emin olacak ve hak ettiği şekilde gün yüzüne çıkacaktı.
Kitabe, merhum büyük hayırsever Hacı Emin Ağa’nın kızı Hüsniye Hanım’ın bir hayrat eserini belgeliyor ve 1299 H. (1881/82 M.) yılında bir dârü’l-fünûn — yani bir “İlimler ve Sanatlar Evi / okul” — inşasını haber veriyor.
Osmanlıca (Latin Harfleriyle Transkripsiyon).
Merḥûm Hacı Emîn Ağa kerîmesi Hüsniye Ḫanım’ın eser-i ḥayrâtı târîḥi
Bir zen-i pâkîze gelüb bi’l-rızâ
Ṣaḥâ-i adâba ḳoydu numûne
Eazz-i gevherîn eyledi ḥizmet
Târîḥ-i binâ-i dârü’l-fünûn’a
Sene 1299
Türkçe Çeviri.
“Merhum Hacı Emin Ağa’nın kızı Hüsniye Hanım’ın hayrat eseridir.
Temiz kalpli ve erdemli bir kadın, kendi rızasıyla geldi ve edep alanına bir örnek koydu.
En değerli bir cevherle bu hizmeti yaptı.
Bu mektebin (dârü’l-fünûn’un) inşa tarihi 1299 Hicrî (1881/82 Milâdî)’dir.”
Kitabenin Önemi.
Bu taş yazıt, Hacı Emin Ağa’nın ailesinin onun vefatından sonra da İskeçe’de hayır işlerini sürdürdüğünü gösteriyor. Hüsniye Hanım’ın bağımsız bir bağışçı olarak rolünü ortaya koyuyor, 1881/82 yıllarında şehirde bir dârü’l-fünûnun varlığını kayda geçiriyor ve İskeçe’yi Tanzimat reformları bağlamına yerleştiriyor. Aynı zamanda, şehrin tarihinin hâlâ keşfedilmeyi bekleyen çok kıymetli belgeler barındırdığını hatırlatıyor.
Tanzimat ve Eğitim Reformu Bağlamında.
Hüsniye Hanım’ın kitabesi, Tanzimat (1839–1876) ve 1856 Hatt-ı Hümâyûn’un ardından gelen reformlar çerçevesinde daha da anlamlıdır. 19. Yüzyılın meydan okumalarıyla baş edebilmek için Osmanlı Devleti, Avrupa modeline uygun yeni bir eğitim sisteminin gerekliliğini fark etti.
Bu bağlamda, dârü’l-fünûn adı verilen fen ve sanat okulları kuruldu. Bunlar, eğitimi ağırlıklı olarak dinî sahada veren medreselere bir alternatif teşkil ediyordu. Aynı dönemde mekteb-i terakki (ilerleme mektepleri) ortaya çıktı; Bu okullar fen bilimleri, yabancı diller ve teknik bilgiye yönelmişti. Bunun yanı sıra, gençleri pratik mesleklere hazırlayan zanaat okulları da kuruldu.
Modern Türkiye’de bu geleneğin bir devamı olarak Fen Liseleri vardır; Bunlar, doğrudan Osmanlı’nın reformcu eğitim anlayışının mirasçılarıdır. İşte bu bağlamda, 1882’de İskeçe kendi Fen Lisesine Hüsniye Hanım’ın bağışı sayesinde kavuştu. Bir taşra şehrinde böyle bir okulun açılmış olması, reformların derinliğini ve Hacı Emin Ağa ailesinin topluma yalnızca manevî değil, ilmî ilerleme de armağan etmek istediğini göstermektedir.
Sonuç – Epilog.
Hacı Emin Ağa’nın kızı Hüsniye Hanım’ın, uzun yıllar boyunca unutulmuş bodrumlarda kalmış kitabesi, İskeçe’nin tarihine dair eşsiz bir belgedir. Yalnızca bir ailenin hayırseverliğini değil, aynı zamanda toplumun dönüşümünü de yansıtır: eğitimin yükselişi, vakıf kültürünün değeri ve 19. Yüzyıl Osmanlı Trakya’sında kadınların rolü.
Bu taş yazıt, bir buçuk asır sonra gün ışığına çıkarken, İskeçe’nin kolektif hafızasını zenginleştiriyor ve şehrin geç Osmanlı döneminde hayırseverlikle yoğrulmuş kimliğini yeniden canlandırıyor. Bu yalnızca cansız bir taş değil; Zamanın derinliklerinden gelen bir hatırlatmadır: fedakârlık, bağlılık ve karşılıksız hizmet.
Hacı Emin Ağa, İskeçe’nin büyük hayırseveri, ve onun evlatları; Servet değil, şatafat değil, ruhları besleyen ve nesilleri aydınlatan eserler bıraktılar. Ne var ki, isimleri zamanın tozları arasında kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı — tıpkı bu kitabenin 140 yıl boyunca karanlıkta kalması gibi.
Bu keşif, bir şükran çağrısı olsun:
Topluma hizmet edenleri unutmamak, hayırseverlerimizi anmak ve onların isimlerini çocuklarımıza öğretmek… Çünkü hayırseverlerini unutan bir şehir, ruhunu kaybeder. Ve İskeçe’nin Hacı Emin Ağa’yı ve ailesini unutmaya hakkı yoktur. Tarih, adaletle yazılmalıdır.
Teşekkür.
Saygıdeğer Sedat Karadayı Hocamız’a (İlahiyatçı – Müderris),
Hayrullah Satılmış, Nidal Siyam, Zeki Özkan’a.
Tarihî Araştırma ve Yayına Hazırlık
Yorgos F. Batzakidis
Tarih Araştırmacısı
Δεν υπάρχουν σχόλια
Δημοσίευση σχολίου